"Flamenco is zielenvoedsel"
De Arnhemse gitarist Jürgen Rijkers brengt traditionele flamencomuziek ten gehore tijdens de eerste editie van de Folk Sessions. In deze nieuwe reeks concerten in het Arnhems Boeken Café (ABC ) Libertas kun je elke maand luisteren naar live muziek uit verschillende landen en culturen. Op 25 oktober trappen Jürgen Rijkers en zanger Juan Peñas af met traditionele flamenco uit Spanje.
In 1997 liep Jürgen Rijkers een leslokaal van het conservatorium binnen voor een eerste flamenco-gitaarles. Hij voelde meteen: dit is het, dit ga ik doen. “Ik heb me bedacht dat ik in een vorig leven een flamencozigeuner moet zijn geweest, omdat ik de sfeer, het temperament en het gevoel zo herken. Na al die jaren is flamenco voor mij geen ‘skill’ meer, het is een stukje van wie ik ben.”
Het toeval bracht Jürgen en Juan Peñas samen. Ze vormen een duo dat spontane, emotionele flamenco speelt. “We kennen elkaar meer dan 20 jaar. De eigenaar van Academia Estrella (een bekende flamenco-dansschool in Arnhem) stelde ons aan elkaar voor en het klikte.” Zanger Juan Peñas heeft zijn roots in het Andalusische Córdoba maar verhuisde al op jonge leeftijd naar Nederland. Zijn Spaanse bloed verloochent zich echter niet. Al op zeer jonge leeftijd begint hij met flamenco zang, en volgt daarin de voetstappen van zijn opa, een goede vriend van de beroemde flamencozanger Pepe Marchena.
Op de vraag hoe de band is ontstaan zegt Jürgen: “Liefde en vriendschap zijn belangrijk in muziek. Ik denk niet dat je samen goede muziek kunt spelen zonder een beetje van elkaar te houden.” Lachend voegt hij hieraan toe: “Spanjaarden zijn soms lastige types. Het probleem met de Spanjaarden uit Andalucia is dat ze altijd Spaans spreken. Daarom is het fijn dat Juan ook een beetje Nederlands is. Dat maakt de samenwerking makkelijker.”
Ik denk niet dat je samen goede muziek kunt spelen zonder een beetje van elkaar te houden
Flamenco is een typische muziekstijl van zigeuners. Vanuit het oosten kwam de muziek terecht in de zigeunerwijken van het Zuid-Spaanse Andalucia. Jürgen: “Daarom zitten er ook veel Arabische en Indiaase klanken in de muziek. In de achterstandswijken van bijvoorbeeld Sevilla geldt flamenco als een vorm van verlichting van de zware leefomstandigheden. Flamenco is ontstaan vanuit een ‘tekort’. Door armoede en discriminatie waren zigeuners zeer op elkaar aangewezen en vormden ze een hechte gemeenschap. Dit betekende dat ze ook beschermend waren naar hun cultuur en vaak geen fan waren van buitenstaanders die flamenco spelen. Dit is nu wel steeds meer aan het veranderen, de nieuwe generatie flamenco-artiesten zijn steeds vaker een mix of zijn ‘payo’ (niet-zigeuner).”
Vooral als jonge, beginnende flamenco-muzikant voelde Jürgen het scepticisme van Spaanse artiesten over zijn Nederlandse afkomst. “De beste manier om daarmee om te gaan is om je bescheiden en leergierig op te stellen. Je moet je realiseren dat je als gitarist de zang en dans begeleidt. Inmiddels speel ik al 30 jaar flamenco en ben ik een soort van geïntegreerd in die muzikale gemeenschap.”
In de eerste instantie werd het spel van Jürgen beïnvloed door de invloedrijke culturele veranderaar Paco de Lucia. Door zijn virtuoze benadering kreeg de gitaar een bepalende rol in de flamenco-muziek. Ook introduceerde De Lucia fusions met andere stijlen zoals jazz. “Als flamencogitarist moet je natuurlijk een goed ritmegevoel hebben, maar de ‘soniquete’, zeg maar de ‘groove’, de ontspannen opvatting van de ritmes, dat máákt de muziek.”
Juan gaat nog altijd zo vaak mogelijk terug naar zijn geboorteprovincie Andalucia, waar hij zich laat inspireren door de manier waarop flamenco daar beleefd en geleefd wordt. “Het is lastig om flamenco te zingen als je niet Spaans bent. Flamenco is toch gebaseerd op een gevoel dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Een goede flamencozanger kan sturen, hij zingt nét voor de gitaar uit zodat het makkelijk wordt om te begeleiden.”
Door de jaren heen is de stijl van het duo geëvolueerd tot een mengelmoes van inspiraties. “Als je een tijdje samen speelt leer je elkaar aanvoelen en accepteren. Het is net als in elke relatie.” Genieten op zijn Spaans, oftewel ‘¡Disfrutar!’ Het duo is er duidelijk enthousiast over: “Flamenco gaat over plezier en genieten. Het is eigenlijk een spontaan feest, zonder planning of officieel optreden. Dat is echt het hart van flamenco: het liefst improviseren we zoveel mogelijk. Het brengt een gevoel van verbinding en gemeenschap, dat hebben we ook in Nederland hard nodig.”
Tekst: Hanna Cremers